بررسی شعر شیعی از قرن چهارم تا اوایل قرن هفتم

موضوع این تحقیق عبارت است از: بررسی شعر شیعی از قرن چهارم تا اوایل قرن هفتم؛ یعنی، دورانی که تسنّن، مذهب رایج و مورد حمایت حاکمان وقت در ایران بوده است. برای فراهم نمودن مجموعه ای منسجم از سیر شعر شیعی در این سرزمین، نگاهی به جامعه ایران در قرن های چهارم تا اوایل هفتم شده و ابعاد گوناگون آن بررسی شده است. در بُعد سیاسی، مشخص گشته که بعضی از حاکمان مانند سامانیان، بر عکس غزنویان و سلجوقیان نسبت به تشیّع، تسامح و در بعضی موارد گرایش داشته اند.و این خود سبب ایجاد شعر شیعی گشته است. هر چند در دوره های غزنوی و سلجوقی نیز فرصت هایی برای شیعه جهت تقویت خود پیدا می شده است. در بُعد جغرافیایی، مشخّص شد که مناطقی همچون ماوراءالنهر، خراسان و ری در گسترش شعر شیعی تأثیر فراوانی داشته اند. در بُعد مذهبی، تأثیر فرقه های مهمّ تشیّع مانند: زیدیّه، اسماعیلیّه و اثنی عشریّه بر بعضی از شاعران همچون کسایی، فردوسی، قوامی، ناصر خسرو و دیگران و طبعاً بر اشعار آنان، ثابت شده است. هم چنین وجود مناقشات مذهبی در میان شاعران و استفاده از « مناقبیان» از دلایل رشد شعر شیعی در این دوران بوده است. در بُعد فرهنگی و اجتماعی نیز معلوم گردید که مشترکاتی میان رسوم ایرانیان و آیین تشیّع وجود داشته است که این امر سبب گرایش مردم این سرزمین به تشیّع شده و عناصر فرهنگی این مذهب را در اشعار فارسی خود جای داده است. نتیجه این که، ورود هر نوع تفکّر مذهبی در شعر، غیر از عقاید صاحب آن ها، به نحوه تعامل زمامداران با شاعران و نیز فضایی که شاعران در آن پرورش یافته اند، بستگی دارد. دیگر این که، شعر شیعی با تمام محدودیّت هایی که غالباً از طرف حاکمان وقت برای شیعیان ایجاد می شده، با فراز و نشیب هایی حرکت رو به رشد خود را ادامه داده و آثاری- هر چند معدود- در دوران مذکور از خود بر جای گذاشته است.